โรคภูมิแพ้หูคอจมูก (ENT and Allergy)

  • โดย พันเอก นายแพทย์ ณฐพล จันทรอัมพร
  • 28 มกราคม 2566
  • Tweet

สารบัญ

บทความที่เกี่ยวข้อง

 

โรคภูมิแพ้หูคอจมูกเกิดจากอะไร? เกิดได้อย่างไร?

โรคภูมิแพ้ (Allergy) ในที่นี้ขอกล่าวเฉพาะ "โรคภูมิแพ้หูคอจมูก" (ENT and Allergy, ENT ย่อมาจาก Ear Nose Throat ) เท่านั้น โดยโรคภูมิแพ้ต่างๆจัดเป็นโรคเรื้อรังเช่นเดียวกับ โรคเบาหวาน  โรคความดันโลหิตสูง และโรคไขมันในเลือดสูง  เป็นต้น

ในผู้ป่วยโรคภูมิแพ้หูคอจมูก  ร่างกายจะมีการตอบสนองที่รุนแรงผิดปกติที่เรียกว่า ภาวะไวเกิน (Hypersensitive) ต่อสารหลากหลายชนิดที่มีอยู่ในสิ่งแวดล้อม ซึ่งสารเหล่านี้ สามารถเข้าสู่ร่างกายได้โดย

  • ปนมากับอากาศที่เราหายใจ (เช่น ฝุ่น มูลของตัวไร แบคทีเรีย เชื้อรา เกสรดอกไม้ และอื่นๆ)
  • ปนมากับอาหารที่รับประทาน
  • และ/หรือ อาจมาสัมผัสกับตัวเราโดยตรง

เมื่อสารก่อภูมิแพ้เหล่านี้เข้าสู่ร่างกาย จะทำให้ร่างกายสร้างสารหลายชนิด เช่น สารฮิสตามีน (Histamine), สาร Leukotrienes, และอื่นๆ ซึ่งสารเหล่านี้จะกระตุ้นให้ผู้ป่วยแสดงอาการแพ้ที่สามารถเกิดขึ้นได้กับเนื้อเยื่อ/อวัยวะในหลายๆระบบพร้อมๆกัน หรือ กับระบบใดระบบหนึ่งก็ได้ ขึ้นกับการตอบสนองของร่างกายแต่ละคน เช่น ระบบหูคอจมูก ระบบทางเดินหายใจ, ระบบทางเดินอาหาร, และ/หรือ ผิวหนัง เป็นต้น

โรคภูมิแพ้หูคอจมูกมีอาการอย่างไร?

 

ถ้าเกิดโรคภูมิแพ้หูคอจมูกในส่วนระบบทางเดินหายใจตอนบน  ทั่วไปจะส่งผลให้      อาจเกิดอาการ เช่น

  • อาการคล้ายโรคหวัดเรื้อรัง คัดจมูก มีน้ำมูก มีเสมหะไหลลงลำคอ
  • อาจมีเสียงแหบ
  • รู้สึกจุกในช่องคอ คันคอ เจ็บคอ/คออักเสบ เป็นประจำ/เรื้อรัง
  • มีเลือดกำเดาบ่อย
  • คันหู, หูอื้อ
  • เวียนศีรษะ
  • ถ้าเกิดโรคภูมิแพ้หูคอจมูกในส่วนหลอดลม อาจจะทำให้มีอาการ เช่น
    • หายใจไม่เต็มอิ่ม (หอบเหนื่อย หรือ หายใจลำบาก)
    • ไอเรื้อรัง
    • หอบหืด (โรคหืด)
  • ถ้าเกิดโรคภูมิแพ้กับผิวหนังร่วมด้วย ผิวหนังอาจจะมีอาการ  เช่น
    • เกิดลมพิษ (ผิวหนังขึ้นผื่นคัน)
    • ผิวหนังอักเสบเรื้อรัง
  • ถ้าโรคเกิดกับทางเดินอาหารร่วมด้วย อาจจะมีอาการจากทางเดินอาหารได้ เช่น
    • คันช่องปาก คันเพดานปาก
    • ลิ้นเป็นฝ้าขาว
    • ปวดท้อง, ท้องอืด/ท้องเฟ้อ, ท้องเสีย
  • ถ้าโรคเกิดกับตาร่วมด้วย อาการที่อาจพบร่วมด้วย คือ
    • คันตา
    • ตาแดง
    • น้ำตาไหล

อนึ่ง: ผู้ป่วยอาจมีอาการ ปวดหัวบริเวณคิ้ว, รอบกระบอกตา, กกหู, และบริเวณท้ายทอย (Sinus headache) ร่วมด้วยได้

โรคภูมิแพ้หูคอจมูกมีธรรมชาติของโรคเป็นอย่างไร?

ธรรมชาติของโรคภูมิแพ้หูคอจมูก คือ ไม่ใช่โรคติดต่อ แต่ถ่ายทอดทางพันธุกรรมจากพ่อและ/หรือแม่ไปสู่ลูกได้ (Multiple gene defect) และปัจจุบันเป็นโรคที่ยังรักษาไม่หายขาด

การรักษาของแพทย์หวังผลเพียง

  • เพื่อให้ผู้ป่วยไม่มีอาการ หรือมีอาการให้น้อยที่สุด เพื่อคงคุณภาพชีวิตของผู้ป่วย
  • เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดโรคแทรกซ้อน/ผลข้างเคียงต่างๆตามมา เช่น การติดเชื้อแบคทีเรียของระบบทางเดินหายใจ เป็นต้น

ซึ่งถ้าผู้ป่วยเกิดมีอาการเรื้อรังดังกล่าวใน’หัวข้ออาการฯ’อยู่นานๆ โดยไม่รักษา อาจเกิด

  • หูอื้อ จนการได้ยินสูญเสียไปอย่างถาวร (Serous-Adhesive otitis media) หรือ
  • เกิดมีริดสีดวงจมูก (Nasal polyp) หรือ
  • เกิดไซนัสอักเสบได้ แต่ไซนัสอักเสบอาจเกิดจากสาเหตุอื่นๆได้เช่นกัน เช่น ผนังกั้นโพรงจมูกคด, เนื้องอกในจมูกและ/หรือในไซนัส, มีสิ่งแปลกปลอมในจมูก เช่น เมล็ดผลไม้, มีรากฟันบนอักเสบ,ฯลฯ หรือ
  • ผู้ป่วยอาจมีอาการหอบหืด/โรคหืดอย่างรุนแรงจนเกิดอันตรายได้

ควบคุมและป้องกันโรคภูมิแพ้หูคอจมูกได้อย่างไร?

ทั่วไป ควบคุมและป้องกันโรคภูมิแพ้หูคอจมูกได้โดย

  • หลีกเลี่ยงสิ่ง/สารต่างๆที่ผู้ป่วยแพ้ โดยผู้ป่วยควรต้องสังเกตทุกๆอย่างที่บริโภค/สัมผัส/สิ่งแวดล้อมกับอาการที่เกิดขึ้นเสมอ เช่น อาหารและเครื่องดื่มที่บริโภค, เครื่องใช้ต่างๆ เช่น สบู่ น้ำหอม ผงซักฟอก, อุณหภูมิ, สิ่งแวดล้อม
  • ขจัดหรือหลีกเลี่ยงมลภาวะต่างๆ เช่น การสูบบุหรี่ ควันบุหรี่ ควันรถ ยาฆ่าแมลง
  • ปรับปรุงสิ่งแวดล้อมให้สะอาด เช่น เครื่องปรับอากาศ เครื่องผลิตโอโซน เครื่องนอนต่าง ๆ(เช่น ควรใช้ที่นอนหมอนยางพารา, ผ้าปูที่นอน ปลอกหมอนควรใช้ชนิดที่ป้องกันไรฝุ่นได้ เป็นต้น)
  • มีการออกกำลังกายสม่ำเสมอตามควรกับสุขภาพ
  • พักผ่อนให้เพียงพอ
  • ควรทดสอบสารภูมิแพ้ เพื่อการฉีดวัคซีน (Hyposensitization) เพื่อกระตุ้นร่างกายให้สร้างภูมิคุ้มกันต่อสารที่ผู้ป่วยแพ้  ทั้งนี้โดยทั่วไป แพทย์โรคภูมิแพ้มักให้คำแนะนำในเรื่องนี้อยู่แล้ว

รักษาโรคภูมิแพ้หูคอจมูกอย่างไร?

ทั่วไป รักษาโรคภูมิแพ้หูคอจมูก โดย

  • กินยา ฉีดยา หรือพ่นยาแก้แพ้ เป็นประจำ
  • รักษาโรคติดเชื้อแทรกซ้อนที่เกิดขึ้น เช่น โรคติดเชื้อทางเดินหายใจ โรคไซนัสอักเสบ  โรคต่อมทอนซิลอักเสบ
  • ใช้น้ำเกลือล้างโพรงจมูกให้สะอาด (ผู้ป่วยควรต้องสอบถามวิธีการล้างจากแพทย์ พยาบาล จนเข้าใจ จนสามารถล้างด้วยตนเองได้อย่างถูกต้อง)
  • ผ่าตัดแก้ไขความผิดปกติที่เป็นปัจจัยให้เกิดอาการแพ้มากขึ้น เช่น ริดสีดวงจมูก หรือ ขูดต่อมอะดีนอยด์ที่อยู่ด้านหลังโพรงจมูกออกเพื่อลดการอุดกั้นของโพรงจมูก
  • ขยายโพรงจมูกให้กว้างขึ้น เพื่อ
    • แก้ไขภาวะอุดตันของไซนัส (Osteomeatal complex) และของโพรงจมูก
    • ช่วยให้หายใจ สูด และสั่งน้ำมูก ได้สะดวก
    • ช่วยให้ร่างกายสามารถใช้ไซนัสและโพรงจมูก-กรองอากาศที่หายใจเข้าไปให้สะอาด
    • ช่วยปรับอุณหภูมิและความชื้นของอากาศที่หายใจเข้าไปให้เหมาะสม ก่อนหายใจผ่านช่องคอและกล่องเสียงสู่ปอด

สรุป

การควบคุมโรคภูมิแพ้ซึ่งรวมทั้งโรคภูมิแพ้หูคอจมูกนั้น แพทย์ผู้ให้การรักษาจะเป็นผู้พิจารณาจากอาการผู้ป่วย, การตรวจร่างกาย, และสิ่งผิดปกติที่แพทย์ตรวจพบว่า  สมควรใช้วิธีใด อาจเพียงวิธีเดียว หรือหลายวิธีร่วมกัน เพื่อป้องกันและรักษาไม่ให้ผู้ป่วยมีอาการแพ้ หรือ เกิดโรค/ภาวะแทรกซ้อน/ผลข้างเคียงต่างๆ  ทั้งนี้ความสำเร็จในการควบคุมและรักษาโรคที่เกิดขึ้นนั้น  ขึ้นกับว่าผู้ป่วยสามารถปฏิบัติตามคำแนะนำของ แพทย์ พยาบาลได้สม่ำเสมอหรือไม่